Hoe maakbaar ben ik?
Moet ik mezelf verbeteren in 2020? Of moet ik gewoon tevreden zijn met wie ik ben? Is het de moeite waard om te streven naar geluk in het nieuwe jaar? Of moet ik hopen dat het als een geschenk uit de hemel valt?

Deze tegenstelling komt de laatste maanden vaak voorbij. In podcasts, artikelen en zelfs in de kersttoespraak van koning Willem-Alexander. Zelfrealisatie of zelfacceptatie? Maakbaarheid of aanvaarding? Moet je nou geloven dat geluk en succes afdwingbaar zijn? Of kun je er maar beter van uitgaan dat het leven zich niet laat sturen?
Twee gedachten daarover.
Eerste gedachte: is er in de praktijk wel sprake van zo’n scherpe tegenstelling? Geloven dat het leven volledig maakbaar is, lijkt me een extreem uitgangspunt. Net als de gedachte dat niets maakbaar is. Ik heb nog nooit iemand ontmoet die in dit soort uitersten gelooft. De enige plek waar je deze extreme stellingnames tegenkomt is in debatten en opiniestukken.
Het zijn stromannen waarop de spreker of auteur zijn pijlen kan richten.
In de praktijk hebben de meeste mensen meer met het overbekende gebed van de Amerikaanse theoloog en predikant Reinhold Niebuhr: „God, geef mij de rust om te accepteren wat onveranderlijk is. Geef mij de moed om te veranderen wat mogelijk en noodzakelijk is. En geef me de wijsheid om het verschil te zien.”
Tweede gedachte. In betogen tegen de maakbaarheidsgedachte wordt vaak gepleit voor acceptatie. Trek het je niet aan, heb er vrede mee, laat het gaan. Maar ook accepteren is werken aan jezelf. Accepteren veronderstelt dat je in staat bent om je eigen gedachten doelbewust te sturen, dat je kunt denken wat je wilt. Pleiten voor acceptatie gaat dus net zo goed uit van maakbaarheid.
Een kanttekening hierbij: het veranderen van je gedachten lijkt misschien makkelijker dan het veranderen van je gedrag, maar er zijn tal van denkpatronen die zich niet eenvoudig laten sturen. Bijvoorbeeld de drang om jezelf te vergelijken met anderen. Of de neiging om sterker te reageren op verlies dan op winst. Aangeboren denkneigingen die ons behoorlijk in de weg kunnen zitten en die we met veel moeite hooguit wat kunnen leren temperen.
Persoonlijk vind ik beide vormen van zelfverbetering razend interessant. Ik vind het fascinerend dat wij mensen ons gedrag kunnen veranderen. Dat je kunt stoppen met roken of met vlees eten. Dat je kunt beginnen met het lezen van literatuur of het bezoeken van musea (zomaar een paar dingen die ik in mijn eigen omgeving observeer). En ik vind het minstens zo boeiend dat we kunnen leren om anders te gaan denken. Bijvoorbeeld over andersdenkenden.
Natuurlijk zijn veel zaken in ons leven niet maakbaar. Maar sommige dingen kun je wel sturen. Een beetje. Door verstandig en geduldig te werken aan onze eigen gedachtenwereld en ons eigen gedrag kunnen we een positieve invloed uitoefenen op ons eigen leven, dat van anderen en op de wereld om ons heen. Best de moeite waard.
En als het in 2019 niet is gelukt, dan proberen we het in 2020 opnieuw. Ook dat kun je als mens gewoon denken en doen.
Bron: RC. Ben Tiggelaar. 28 december 2019